–मनिता राना
हेटौडा–करिब ३ वर्षअघि अदालती विवाह गरेका मकवानपुरका विशाल मगर भन्छन्–३ वर्षअघि कोर्ट म्यारिज गरेका थियौं । यस्तो विवाह छोटो समयमा र विश्वसिलो हुने भएकोले यो विवाह एकदम उचित लाग्यो । हामीले विवाह गर्न घरपरिवारको अनुमति नपाएका कारण कोर्ट म्यारिज (दर्ता विवाह) गर्नुपरेको थियो । हाल हामी दुवै खुशी छौं । हामीले हाम्रो वैवाहिक जीवन सुखमय बिताएका छौं । पछि केही परे अदालत साक्षी हुनेछ । हामी ढुक्क छौं ।
दर्ता विवाह भन्नाले कानुनी प्रक्रिया पु¥याइ सम्बन्धित जिल्ला अदालतमा गइ निवेदन गरी जिल्ला अदालतले दर्ता गरिदिइ गरिने विवाहलाई जनाउँछ । यस प्रकारको विवाह गर्न चाहने केटाकेटीले २ जना साक्षी राखी जिल्ला अदालतमा निवेदन दिनुपर्दछ र जिल्ला अदालतले निवेदनमाथि आवश्यक अनुसन्धान गरी साक्षीहरुको रोहबरमा दर्ता विवाह गरी सोको प्रमाणपत्र प्रदान गर्दछ ।
मुलुकी देवानी (संहिता) ऐन, २०७४ को दफा ६७ विवाह भएको मानिनेमा भनिएको छ–कुनै पुरुष र महिलाले कुनै उत्सव, समारोह, औपचारिक वा अन्य कुनै कार्यबाट एक अर्कालाई पतिपत्नीका रुपमा स्वीकार गरेमा विवाह भएको मानिनेछ । विवाह दर्ता ऐन, २०५८ दफा ५ बमोजिम विवाह गर्न चाहने सोही ऐनको दफा ४ ले तोकेको योग्यता पुगेको पुरुष र स्त्रीले तोकिएको ढाँचामा दरखास्त दिइ विवाह दर्ता गर्ने प्रावधान छ ।
नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानले प्रकाशन गरेको नेपाली बृहत् शब्दकोशमा विवाह भनेको ‘स्त्री र पुरुषका बीचमा पतिपत्नीको सम्बन्ध कायम गराउने सामाजिक कृत्यलाई विवाह भनिन्छ’ भनिएको छ । ब्ल्याक ल डिक्सनेरीले विवाह भन्नाले स्त्री र पुरुष कानुनी बन्धनमा रहेर ‘लोग्ने’ र ‘स्वास्नी’ हुनु हो । विवाह र विवाहको सम्झौता र विवाह भइसकेका अवस्था फरक हुन् । विवाहले व्यक्तिलाई कानुनीरुपमा जीवन जिउन पति र पत्नी रहन्छन्, जबसम्म सम्बन्धबिच्छेद गर्दैनन् ।
विवाह एक पवित्र सम्बन्ध हो । त्यसैले विवाहले सामाजिक मूल्य र मान्यता राख्छ । हामीकहाँ के सोचाइ छ भने जिन्दगी चलाउन विवाह गर्नुपर्छ । विवाहपछि जब एक पुरुष र महिला एकाकार हुन्छन्, उनीहरु दाम्पत्य जीवनमा प्रवेश गर्छन् । दाम्पत्य जीवनपछि नै कुनै पुरुष र महिला खुलारुपमा एकाकार हुन पाउने मान्यता छ । उनीहरुले आफ्नै घरबार सुरु गर्छन् । बालबच्चा जन्माउँछन् । एक हिसाबले यो सृष्टिको निरन्तरता पनि हो ।
नेपालमा २० वर्षमाथिका व्यक्तिले विवाह गर्नसक्ने कानुनी प्रावधान छ । जसले २० वर्ष नपुग्दै विवाह गर्छन्, त्यो बालविवाह मानिन्छ । मकवानपुरमा दर्ता विवाह केही बढेको पाइन्छ । विगतमा घरपरिवारले उमेर नपुगी विवाह गरिदिने चलन रहिआएको थियो तर आजभोलिका युवा आफ्नै मञ्जुरीमा उमेर नपुगी विवाह गर्न थालेका छन् ।
पछिल्लो समयमा अदालती विवाहलाई मानिसले प्राथमिकता दिन थालेका छन् । युवाहरुले प्रायः छोटो समय र विदेश जाने चक्करमा अदालती विवाहलाई प्रोत्साहन दिन थालेको पाइन्छ ।
मकवानपुरमा विगतको समयमा भन्दा वर्तमान अवस्थामा अदालती विवाह बढ्दो क्रममा देखिन थालेको अधिवक्ता रामकृष्ण देउलाले बताए । अदालती विवाह गर्दा दुवै पक्ष (केटा÷केटी) अविवाहित हुनुपर्ने, पहिले विवाह भइसकेको छ भने त्यो विवाह हुन नसक्ने देउलाले बताए । दर्ता विवाहका लागि महिला र पुरुष दुवै जना २० वर्ष पूरा भएको हुनुपर्दछ ।
वर्तमान समयमा शहरी क्षेत्रमा त यसको प्रभाव छ नै, गाउँघरतिरकाले पनि अदालती विवाह गर्न थालेका छन् । अदालती विवाह गर्दा केटा र केटी दुवैले छाड्न नपाउने र भरपर्दाे हुने विश्वास गरिएको पाइन्छ ।
सबैका इच्छा फरक हुन सक्दछन् । अदालती विवाह विशेषगरि विदेश जाने वा केटा पक्षले केटीलाई समेत विदेश लैजान बढी अदालती विवाह गर्ने गरेको पाइन्छ । विदेशमा कागजपत्र मिलाउनका लागि महिला र पुरुषले यस्तो विवाह पनि गर्दछ । कतिपयले यस्तो विवाहलाई कागजी विवाह पनि भन्ने गरेको पाइन्छ । पुरुष पक्षले महिलालाई बीचमा छाड्लान् भन्ने डरले विशेषगरि महिलाहरु अदालती विवाह गर्न चाहेको पाइन्छ ।
विवाहको मतल सहमति हो । जब दुई व्यक्ति जीवनभर एकसाथ हिँड्ने फैसला गर्छन्, तब उनीहरुबीच आपसी सहमति कायम हुनेगर्छ । विवाहले स्वार्थ टाढा राख्छ । विवाह भनेको दुई आत्माको मेलमात्र नभएर दुई परिवारको पनि मेल हो । त्यसैले विवाहपश्चात् पति र पत्नीले गर्ने प्रत्येक निर्णयमा परिवारको पनि उत्तिकै महत्व हुन्छ । त्यस्ता निर्णयमा परिवारको हितलाई सबभन्दा माथि राखिने गरिन्छ ।
विवाहको मतलब हो–एक हुनु । जब कुनै जोडी विवाह बन्धनमा बाँधिन्छन्, तब उनीहरु बीच शारीरिक सम्बन्ध कायम हुनु जरुरी छ । यसले सम्बन्धमा सुधार ल्याउनुका साथै सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाउन मद्धत गर्छ । उनीहरुबीच भावनात्मक र मानसिक सम्बन्ध कायम गर्न मद्धत गर्छ ।
विवाहले नयाँ जीवन दिन्छ । विवाहपश्चात् दम्पत्तीको जीवनमा शिशुको आगमन हुन्छ । एक नवदम्पत्तीको जीवनमा यो भन्दा खुशीको क्षण अरु के नै होला र ?
